İçindekiler
Plastik Nedir?
Plastikler, yüksek molekül ağırlıklı organik ya da polimerlerden oluşmaktadır. Organik moleküller ve polimerler, birbirine kimyasal olarak yeni yapıların ortaya çıktığı zincir sistemleridir. Plastik, verilen biçimi alabilen anlamına gelen yunanca “plastikos” sözcüğünden gelmektedir. Dünyada üretilen petrolün toplamının sadece %4’ü plastik malzeme üretiminde kullanılmaktadır.
Plastik maddeler düşük ağırlıkta, ucuz, kolay işlenebilir, birçok alanlarda kullanılmaları ve yer almalarından dolayı günümüzde önemli ticari malzemelerdir. Plastikler günümüzde birçok sektörün gelişmesine ve mevcut ürünlerin daha verimli hale gelmelerinde inovatif katkı sağlamaktadır.
Plastik malzemeler çoğunlukla bir defa kullanıp atılmalarından dolayı çok yer kaplamakta ve çevre kirliliğine neden olmaktadır.
Yeniden kazanma imkanı olan atıkların çeşitli fiziksel, kimyasal proseslerden geçirilerek, ikincil hammaddeyle üretim sürecine dâhil edilmesine geri dönüşüm denir.
Plastik malzemeler de kimyasal geri dönüşüm ve mekanik geri dönüşümle dönüştürülerek tekrar kullanılmaktadır. Kimyasal geri dönüşümde plastikler, ayıklanmış, eriyik bileşik ve şekilli yeni ürünlerdir. Şimdilerde, plastik atıklarda geri dönüşüm için mekanik geri dönüşüm tercih edilmektedir. Hollanda’da atıklar kaynakta ve mekanik olarak ayrılmaktadır. Plastik ambalaj atıkları ayıklanır ve çeşitli plastik malzemeler olarak sınıflandırılır. Fraksiyon çeşitleri şunlardır; PET, PE, PP, film, karışık plastiklerdir. 2007 yılında dünyada plastik üretimi yaklaşık 260 milyon tondur. Avrupada, otomotiv, inşaat, elektrik ve elektronik malzeme sektöründe yoğunluğundan dolayı 24,6 milyon ton atık plastik ambalaj üretilmesine neden olmaktadır. Atıkların %50’si depolama alanında, %20’si geri dönüşümde, %30’u enerji kazanımında kullanılmaktadır.
AB’de 2005 yılında Avrupa Komisyonu, atıkların önlenmesi ve geri dönüştürülmesi için stratejik hedefler belirlemişlerdir.
1994’den beri AB’de plastik atık geri dönüşümü hedefi ağırlıkça %15 olarak belirlenmiştir. Daha sonra plastik ambalaj atıkları için hedef %22,5 oranına çıkarılmıştır.
2008/98/EC Atık Çerçeve Direktifinde evsel atık, kağıt, plastik ve cam atıklar dâhil %50 geri dönüşüm hedefi belirlenmiştir. Geri dönüşümde öncelik sırasında atık yönetim hiyerarşisi uygulanmaktadır. Bunlar; önleme, yeniden kullanım, geri dönüşüm ve diğer yöntemlerdir.
Plastik ambalajların çok fazla şekilde tüketilmesinden dolayı günümüzde plastik ambalajlar yeniden kullanılabilir formlarda üretilmektedir. IBC ve plastik bidonlar neme ve kimyasal maddelere karşı dayanıklıdır. Bu özelliklerinde dolayı IBC ve plastik bidonlar kimyasal madde taşınması ve depolanmasında tercih edilmektedir. Plastik ambalajlar, kirliliği oluşturan malzemeye ve boyutlarına göre sınıflandırılarak depolanmaktadır. Kullanılabilir IBC ve plastik ambalajlar belirli temizleme metotları kullanılarak yeniden kullanım için hazırlanmaktadır. Kullanım ömürleri sona ermiş olan IBC ve plastik bidonlar fiziksel ve mekanik geri dönüşüm metotlarıyla hammadde elde etme, atıkları gazlaştırma, yakma gibi işlemlerden geçirilerek elektrik ve yakıt enerjisi elde etmede kullanılmaktadır.
Plastik Malzemelerin Özellikleri Nelerdir?
Plastikler, kimyasal içerikleri açısından polimer grubuna dâhildir. Polimerler çok küçük kimyasal yapıların tekrarından oluşan geniş moleküllerdir. Monomerlerin birbirine tutunmasıyla elde edilen moleküller katı, sıvı ve gaz halde bulunurlar.
Plastikler belirli basınçta kalıcı olarak şekil değiştirebilen madde olarak bilinmektedir. Üretim sektöründe plastik, ürünlerinin belirli aşamalarında akıcı veya plastik kıvam almaları ve basınçlı olarak kalıbın şeklini alabilen ürünler olarak tanımlanmaktadır. Plastik bölümünde malzemeler doğal ve sentetik olarak adlandırılmaktadır. Lifli malzemeler (ahşap, deri, yün vb.) doğal polimerlerdir. Endüstride kullanılan plastikler sentetik polimerlerdir.
Plastiklerin en ayırt edici özelliği ısıya karşı erime dirençlerinin düşük olmasıdır. İç yapıları şekilsizdir. Katı halden sıvı hale geçişleri yavaş bir şekilde gerçekleştiğinden işlenmeleri kolay olmaktadır.
Plastikler istenilen formda kalıplanabilmekte ve şekillenebilmektedir. Plastikler dış etkilere ve atmosfer etkilerine dayanım gösterirler. Bazı türleri kimyasal müdahalelere direnç gösterir, doğada yok olmazlar, elektrik iletkenlikleri yoktur, ısı iletkenlikleri düşüktür, hafiftirler, nem almazlar ve renklendirilebilirler, yüksek sıcaklıkta renkleri değiştirilebilir ısıl genleşme oranı fazladır ve kısmen yanıcıdırlar.
Plastikler Nerelerde Kullanılır?
PET Plastik
PET’ler lastik kordonu, elbise elyafı, halıcılıkta ve şişe yapımında kullanılmaktadır. Boyutları çeşitli olmakla birlikte içme suyu, meyve suyu ve bitkisel yağ şişeleri, fıstık yağı kavanozu, mikro dalga gıda tepsisi örtüsü, salata kapları PET plastiklerden yapılmakta olup son yıllarda levha uygulamaları artış göstermektedir.
PET filmler, monofilament üretiminde, manyetik şerit, röntgen, fotoğraf filmi ve elektriksel yalıtım malzemesi olarak endüstriyel uygulamalarda öne çıkmaktadır. Kaynatma torbaları, damıtma keseleri, et ve peynir ambalajı büzme filmler de PET filmlerin ambalaj uygulamalarını oluşturmaktadır.
YYPE Plastik
Meyve suları, süt, su, sıvı deterjanlar, motor yağları, çamaşır suları, şampuanlar ve losyonların kapları üflemeli kalıba dökmeli YYPE’den üretilmektedir (Anonim, 2008b). Yiyeceklerin paketlenmesinde kağıdın yerini almakta olan YYPE’lere sıkça rastlanmakta olup; kasa, yeraltı kanalları ve büyük boy eşya yapımında da YYPE’ler kullanılmaktadır. Sebze, meyve, şişe ve balık, ekmek vb. gibi diğer ürünlerin paketlenmesinde kullanılan kasalar, özellikle sulamada kullanılan su boruları, şişirme kalıplamalı kaplar için tapa, kapak ve kulplar YYPE’den üretilmektedir.
Ayrıca YYPE telefon kablolarının izolasyonunda sertliği ve organik çözücülere dayanıklı olmasından dolayı yaygın olarak kullanılmaktadır. YYPE’nin kullanım alanları arasında; enjeksiyon kalıplama ürünleri, şişirme kalıplama ürünleri, film ve levha üretimi vb. bulunmaktadır.
AYPE Plastik
Pürüzsüz, esnek ve nispeten saydam olmasından dolayı AYPE plastikleri film hammaddesi olarak en çok kullanılan plastiklerdendir. Ayrıca çuval, büzgü ve germe şalı, çöp torbası, bakkal torbaları, margarin tüpleri, hardal ve kahve kabının esnek kapaklarının yapımında kullanılmaktadır.
Ayrıca yiyecek paketleri, inşaat örtüsü, ziraat örtüleri, kağıt, kumaş gibi yüzeylerin kaplaması da AYPE’den yapılmaktadır. Bu kaplama, yüzeye sertlik verdiği gibi yüzeyin düzgün olmasını sağlar ve dış şartlara karşı direncini artırır (süt kapları, meyve suyu kutuları vb.)
PVC Plastik
PVC genellikle; su temini, dağıtımı ve zirai sulamada kullanılan basınçlı sert boruların üretiminde, kanalizasyon, elektrik kanalı ve telefon kanalları gibi basınçsız boruların yapımında kullanılmaktadır. PVC evlerde sıcak su sistemlerinde, ayrıca binalardaki pencere çevresi, oluk, bina içi süslemeler, yer karoları, yer döşemesi, tel, kablo ve buzdolabı contaları, mutfak eşyaları, ayakkabı ve dış giyim, plak, spor eşyaları ve oyuncak yapımında karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca nakil vasıtalardaki döşeme, taban paspasları, araba kabloları, arabanın iç ve dış aksesuarlarında kullanılmaktadır.
Şampuan şişeleri, bitkisel yağlar, çamaşır suyu ve sıvı deterjan kapları, sıvı motor yağı şişeleri, pencere temizleme ürünleri, et kapları, ketçap şişeleri PVC’den yapılmaktadır. Birçok gelişmiş ülkede PVC’nin sağlık ve çevresel etkisi hakkındaki halkın endişesinden dolayı gıda sektöründe kullanımı azaltılmakta veya kaldırılmaktadır.
PS Plastik
Et ve yumurta kartonları, et tepsileri, koruyucu paketleme, fast-food paketleme kapları, su bardağı, kapaklar PS plastiklerden yapılmaktadır.
PS; ayna ve resim profillerinde, inşaat sektöründe çok geniş tüketim sahası bulmaktadır. Çikolata, şeker ve pasta paketlerinde, havalandırma üniteleri, buzdolabı ve dondurucu parçalarında, radyo, TV, stereo kapakları imalinde kullanılmaktadır. Alevlenmeyi önleyici katkılar içeren reçineler, PS’nin TV kutusu imalinde kullanımını kolaylaştırmaktadır. PS’den imal edilen paneller, oda ayırıcısı, duş kapakları ve aydınlatma panelleri olarak kullanılmakta olup, darbeye dayanıklı PS’e, ev aletleri, ayakkabı topukları, oyuncak imalinde sıkça rastlanmaktadır. Ayrıca PS ile cam kesitli kutular, tıbbi cihazlar, taraklar, şişeler imal edilmekte, köpük polistiren ise izolasyonda, inşaatta ve paketlemede yaygın olarak kullanılmaktadır.
PP Plastik
PP kullanımı; çok kullanışlı menteşe imaline, ilaç kutularından kabin kalıplarının üretimine kadar pek çok alana yayılmıştır. Yemek ve sigara ambalajında berrak ve sert filmler, gömlek ve çorap gibi ürünlerin üretiminde de berrak ve daha yumuşak filmler kullanılmaktadır. Ayrıca halılarda ve döşemecilik sanayinde, elyaf türü örme ve dokuma sanayinde üretilen birçok malzeme, müzik plağı ambalajları PP’den üretilmektedir. PP dokuma olmayan kumaşlardan ise; halı altlığı, atılabilir hastane örtüsü vb. ürünlerin yapımında faydalanılmaktadır. Bunların dışında da boru, profil, ince levha, şişe, sterilize edilebilen sağlık malzemesi, balık ağı, halat, akü kutusu, çuval, çeşitli ev ve mutfak eşyası vb. ürünlerin üretiminde de PP tercih edilmektedir.
Ayrıca ketçap şişeleri, margarin kapları, yoğurt kapları ve bazı kaplar ve kapaklar PP plastiklerden yapılmaktadır.