İçindekiler

Geri Dönüşüm Nedir?

Metal, kağıt, cam, elektronik atık ve akü, pet şişe ve plastik vb. değerlendirilmesi, yeniden kullanılması mümkün olan bazı atıkların çeşitli fiziksel ve/veya kimyasal uygulamalara yardımıyla yeniden endüstriyel üretim sürecine dahil edilip kullanılmasına geri dönüşüm denilebilir. Organik nitelikli atıkların da geri dönüşümü mümkündür. Atıkların geri dönüşümü sonrası kullanımı amacıyla uygulanan çeşitli fiziksel veya kimyasal süreçlere de geri kazanım denilebilir.

Geri Dönüşümün Tarihçesi

Geri dönüşüm, hem doğal kaynakların elde edilme zorluğu ve kısıtlı olması hem de maddi kayıplar nedeniyle aslında her zaman bir zorunluluk oluşturmuştur. Yüzyıllar önce geçmişteki uygarlıklar yaptıkları kılıçlar, kalkanlar mifer ve çeşitli metal yemek kapları ve benzer metal parçalar ateş üzerinde dövülerek, eritilerek kalıplar yardımıyla yeniden metal paralar ve kullanılacak başka eşyalar elde ederek insanlar yüzyıllar öncesinde geri dönüşümün temelleri atılmıştır. Yapılan bazı arkeolojik kazı çalışmalarında doğal kaynak elde etmenin çok zor olduğu eski dönemlere ait olduğu anlaşılan az sayıda bulunan bazı metal paralar, kırık alet parçaları ve küller üzerinde yapılan çalışmalar sonucu geri dönüşümün izlerine rastlanmıştır.

Geri kazanımında bu uygulamaların en temel birincil amacı üretimde yeni hammadde kullanılması yerine atık olarak mevcut olan materyallerden yeni ve ihtiyaç duyulan maddeler elde etmektir. Hızla büyüyen sanayileşme nedeniyle kaynak ihtiyacının artması, mevcut doğal kaynakların hızla azalması ve doğal hayatın kaynak arayışı ve elde edilişi sürecinde çok fazla tahrip edilmesi sonucu geri dönüşüme ihtiyacı artmıştır. Ayrıca ham madde elde etmek, işlemek ve temin etmektense daha düşük bütçeyle elde edilen hurda metaller, yıpranmış kumaş ve bez artıkları vb. maddelerin geri kazanımı ile ekonomik açıdan büyük fayda sağlamaktadır. Geri dönüşümün ekonomik getirisi azımsanmayacak boyutlardadır. Bu çok geçmeden farkedilmiş ve sanayi devriminden önceki zamanlarda avrupalılar tarafından bronz metal, gümüş, hurdalar ve diğer metaller toplatılıp eritilerek sürekli yeniden kullanılmıştır.

İngiltere’de ısınma ihtiyaci için kullanılan odun ve kömür gibi kaynakların yanması sonucu hatta ormanlarda meydana gelen yangınlardan oluşan toz ve kül partikülleri bir araya getirilip tuğla yapımı için değerlendirilerek tekrar kullanılmıştır. 1800’lü yıllar itibari ile sıvı ürünler için kullanılan şişe ve ambalajlar depozito sistemiyle satılarak tekrar toplanmaya başlanmıştır. 1813 tarihinde Benjamin Law, eski ve özelliğini kaybetmiş atıl haldeki kullanılmayan kumaş atıklarının yeniden kullanılması amacıyla kumaş atıklarından saf pamuk elde etmeyi başarmıştır.

II.Dünya savaşı dönemleri Avrupa’da geri dönüşümün en parlak dönemleri olarak tarihte kayıtlara geçmiştir. Uzun süren savaşlar nedeniyle yaşanan finansal kota ve savaşın etkisiyle bir anda azalan ulaşılması imkansız hale gelen hammadde problemi neticesinde geri dönüştürülebilir eşyalar ve atıkların önemi ortaya çıkmıştır. Bu ihtiyacı giderebilmek için ülkeler, vatandaşları için birtakım kampanyalar, duyurular ve resimli posterlerle geri dönüşüme yönlendirmeye teşvik etmişlerdir. Bu sayede insanların atıklarını ve eskimiş metal içerikli eşyalarını geri dönüştürerek mümkün olduğunca uzun sure kullanım sağlanması ve ihtiyaç olan başka ürünler için kullanılması amaçlanmıştır.

Savaşın sonucunu etkileyebileceği düşünülen geri dönüşümün önemini ifade ederek halkın vatanseverliğin bir gereği olduğu bilinci ile bu sürece destek olmaları istenmiştir.

Günümüze baktığımızda ise geri dönüşüm sektöründe 2015 yılı itibariyle Avrupa Birliği ülkelerinde yaklaşık 24 milyar euro kazanç ile 500 bin insana varan iş olanağı sağlanmıştır. Bunun yanı sıra 60 binden fazla kuruluşla atık ve geri dönüşüm sektöründe sanayileşerek bu anlamda dünya genelinin %50 sini oluşturmuştur. Türkiye ise bu alanda 3 milyar euroluk kazanç ile küçük bir paya sahiptir.

Ülkemizde çeşitli yasa ve yönetmeliklerle atık yönetimi konusunda olumlu adımlar atılırken son olarak 12 Temmuz 2019 yayınlanan “Sıfır Atık Yönetmeliği” ile atıkların ayrıştırılması, geri dönüşümü, geri kazanımı, yeniden kullanımı ve enerji geri kazanımı uygulamaları, bu alanda yapılan yatırımlara ayrılan teşvikler ve atık üretimine dair kısıtlamalar ve cezalar artırılmış, bu alanda büyük bir adım atılmıştır.

Geri Dönüşümün Faydaları Nelerdir?

Geri Dönüşümün çevreye, doğaya, insanlara ve ülke ekonomisine çeşitli katkıları bulunmaktadır.

Kaynakların etkili kullanılmasında geri dönüşümün sağladığı yararlar nelerdir?
Kısaca geri dönüşümün insanlara ve doğaya faydalarını yazalım.

Doğal kaynakların korunmasını sağlarken, üretim alanında tüketilen enerjiden büyük oranda tasarruf sağlar. Aynı zamanda atık miktarını azaltarak atık depolama sahaları için kullanılan arazilerde ve bu sahaların işletme maliyetinde tasarruf sağlar. Yeraltı ve yerüstü değerli doğal kaynakların kullanımını minimize ederek dengeler. Doğal dengenin korunmasına yardımcı olur. Yararlı ve ekonomik değeri olan maddelerin boşa gitmesini önler. Gereksiz ve bilinsiz savurganlığı engeller. Gelecek nesillere yaşanabilir bir çevre, doğa ve doğal kaynaklar bırakır. Ekonomiye büyük katkı sağlarken dünya genelinde istihdam sağlayan büyük bir sektördür.

Maddeler Halinde Geri Dönüşümün Yararları;

Doğal kaynakların korunmasını sağlar.
Ekonomik olarak ülkeye ve şirketlere katkı sağlar.
Çevre kirliliğini azaltır ve daha temiz bir çevrede yaşama imkanı sunar.
Enerji tasarrufu sağlar.
Çöp yığınlarının azalmasına yardımcı olur.
Kentsel ekolojiye fayda sağlar.
Dünya’nın tükenebilir doğal kaynaklarının daha az kullanılmasını sağlar.
İnsan sağlığı için zararlı olan atıkların çevreden temizlenmesine yardımcı olur.
İsrafın önüne geçilmesine yardımcı olur.
Enerji verimliliğini arttırır.
Farklı ülkelerden ithal edilmesi gereken hammaddelerin daha az ihtal edilmesini sağlar.
Ağaçların ve su kaynaklarının korunmasına yardımcı olur.

Geri Dönüşümün Önemi Nedir?

Kısaca geri dönüşüm neden önemlidir; Çünkü işletmeler, tüketicilerin bir takım ihtiyaçların karşılanmasına yardımcı olurlar. Tüketiciler ise tükettikleri ürünleri doğaya bırakırlar ve bu ürünler çevreyi kirleterek çevre kirliliğine yol açarlar. Doğal kaynakların kısıtlı olması sebebiyle bunları kullanırken, gelecek nesilleri göz ardı etmemeli ve ihtiyacımızın dışındaki hammaddeleri kullanılmayarak, gelecek nesillere de yaşam alanı bırakılmalıdır.

Çevremizdeki kirlilik arttıkça geri dönüşümün de gerekliliği artmaktadır. Geri dönüşümü yapılacak olan maddeler, toplu yaşamın olduğu şehirlerde fazlaca vardır. Bilindiği üzere geri dönüşüm yapılırken malzemeler ayrıştırılmak üzere toplanır, bu ayrıştırma da beraberinde bir takım mali külfet getirir. Bu mali külfetten kurtulmak için geri dönüşüm kutularının yaygınlaştırılması sağlanmalıdır. Topluma geri dönüşüm kutularının önemi ve kullanımı anlatıldıktan sonra, amacına uygun kullanılan geri dönüşüm kutuları, geri dönüşüm maliyetini düşürecektir.

Geri dönüşüm ile birlikte yeniden üretime kazandırılan ham madde doğal kaynakların yerine kullanılır ve doğal kaynakların gereksiz kullanılması önlenmiş olur. Geri dönüşüm yapılan yerlerde yeni iş olanaklarının ortaya çıkması da sağlanabilir.

Geri dönüşüm sayesinde etrafımızda görülen rahatsız edici çöp birikintilerinin ortadan kalkması, oluşan hava kirliliğinin azalması, doğal kaynakların hem bize hem gelecek nesillere yetmesi sağlanabilir. Kullanılmış ambalajların ve başka değerlendirilebilir atıkların geri dönüştürülmesi, birincil hammaddenin ve doğal kaynağın korunmasını sağlar. Dünya üzerindeki doğal kaynaklar, dünya nüfusunun ve tüketimin artmasıyla birlikte her geçen gün azalmaktadır. Bu sebeple doğal kaynakların daha verimli kullanılması gerekmektedir. Atıkların geri dönüşümü sırasında uygulanan fiziksel/kimyasal işlemlerin sayısı, birincil üretim işlemlerine göre daha az olduğundan, atıkların geri dönüşümü ile malzeme üretilmesinde önemli miktarda enerji tasarrufu sağlanır. Geri dönüşüm ile tasarruf edilen enerji miktarı atık maddeye göre değişmektedir. Örneğin bir alüminyum kutunun geri dönüşümü ile ortalama %90, kağıdın geri dönüşümü ile ortalama %50 oranında enerji tasarrufu sağlanır. Atık maddelerin geri dönüştürülmesi sonucunda doğadaki atık miktarı azalır. Geri dönüşümle birlikte çöplere daha az atık gitmekte ve buna ek olarak da bu atıkların taşınması ve depolanması kolaylaşmaktadır.

Geri dönüşüm sorumluluk anlamında çevresel, ekonomik ve sosyal yönlerden değerlendirilebilir. Sosyal anlamda iş olanaklarının artması ve ağaçların daha az kesilmesi örnek olarak verilebilir. Ağaçların daha az kesilmesi kağıt üretimini azaltmayacak çünkü kağıt da geri dönüşümle tekrar üretilecek, bu sayede su kirliliği azalacak ve su kullanımı da azalacaktır. Ayrıca atık kağıttan geri dönüşüm yapıldığında elektrik üretimi de azalacaktır. Bunlar da ekonomik katkı açısından birer örnektir. Geri dönüşüm yapılırken çevre dostu önlemler alınması, çevreye karışan atıkların azalması ise geri dönüşümün çevreye karşı katkısına örnek olarak verilebilir.

Geri Dönüştürülebilen Maddeler Nelerdir?

– Cam
– Motor yağı
– Kâğıt
– Akümülatörler
– Alüminyum
– Elektronik atıklar
– Demir
– Tekstil atıkları
– Diğer metaller
– Ahşap
– Solvent Bazlı Atıklar
– Piller
– Plastik
– Pet

Geri Dönüşüm Metodları Nelerdir?

Geri dönüşüm her madde için farklılık gösterir. Farklı ayrıştırma teknikleri ile geri kazanımı sağlanan atıklar ekonomiye geri kazandırılmaktadır. Bunlar sırası ile; aliminyum, inşaat ve yıkıntı atıkları, kağıt, plastik, cam, aküler ve piller, lastikler, röntgen sularından gümüş geri dönüşümü, Atık Altın Parça ve Tozlarının Geri Dönüşümü şeklinde aşağıda açıklanmaktadır.

Alüminyum

Atıkların ayrıştırılması sonucu elde edilen atık alüminyumlar küçük parçacıklar halinde doğranarak ayrılır. Bir sonraki safhada bu parçalar büyük tanklarda yüksek ısılarda eritilerek, kalıp haznelerde döküm alüminyum halinde üretilir. Böylece atık alüminyum, saf alüminyum halini alır ve üretim alanlarında tekrar kullanılabilir. Alüminyumunun geri kazanılmasıyla; enerjide % 95, emisyon değerlerinde % 90, su kirliliğinde % 97 oranında azalma elde edilir ve doğal kaynak olan alüminyumoksit ve hidroksitlerin karışımı olan boksit madeni tüketimi azalır. 1 kg alüminyum geri kazanıldığında; 8 kg boksit madeni, üretim sırasında kullanılan 4 kg kimyasal madde, 14 kW/sa elektrik enerjisi tasarrufu sağlanır. 10 tane alüminyum içecek kutusu geri dönüşümü sağlandığında, 100 kW/sa bir ampulün 36 saatte yada bir Televizyon’ un 30 saatte sarfettiği elektrik enerjisinden tasasrruf edilir. Bir ton atık alüminyum geri dönüştürüldüğünde; 1300 kg boksit rezervi, 15000 litre soğutma suyu, 860 litre proses suyu tasarruf sağlanırken, 2000 kg CO2 ve 11 kg SO2 emisyonu da azaltılır.

İnşaat ve Yıkıntı Atıkları

Kentsel alanların en büyük atık sorunlarının birisi de gelişi güzel ve kontrolsüz olarak doğal alanlara atılan inşaat ve yıkıntı atıklarıdır. Bu atıkların da yönetimi ve geri dönüşüme dahil edilmesi şarttır. İnşaat yapım, tadilat ve yıkım faaliyetleri sonucu oluşan atıklar toplanarak kırma eleme ve sınıflandırma gibi işlemlerin yapıldığı lisanslı tesislere getirilir. Tesis faaliyetleri sonrası işlenen beton, tuğla, taş ve asfalt atıkları dolgu amaçlı kullanılabilir ürün haline getirilir. Bu ürün tali yolların yapımında, inşaat temellerinin dolgusunda, çeşitli alanların tesviyesinde ve atık depolama sahalarının örtülmesinde kullanılabilir. Bu tesislerde inşaat atıkları içerisindeki ayrıştırılamayan hurda demirler de kırım ve eleme sonrası ayrıştırılarak geri dönüştürülür. Inşaat ve yıkıntı atıklarının yerinde yıkım ve taşıma esnasında yapılan ayrıştırma tesislerin işletilmesi açısından çok önemlidir.

Kağıt

Doğanın korunması açısından kağıt atıkların geri dönüşümü de oldukça önem arz etmektedir. Atık niteliğindeki kağıtlar ayrıştırıldıktan sonra ilk olarak çamur haline gelmesi içi su kullanılarak kağıt liflerine ayrılarak parçalanır. İçinde lif içermeyen yabancı maddeler karışımdan ayrılır. Sodyum hidroksit veya sodyum karbonat kullanılarak karışım mürekkebinden arındırılır. Hazır hale gelen kağıt lifleri, tekrar üretim için kullanılır. İnsanlık için vazgeçilmez bir madde olan kağıt üretim sanayindeki teknolojik gelişmeler toplumların endüstriyel ve kültürel gelişmişlik düzeyini gösteren unsurların başında gelir. Bu nedenle kağıdın geri kazanılması tekrar kullanılması önem arz etmektedir. Fakat aynı kağıdın bir kaç seferden sonra geri kazanılması imkansız hale gelir. Çünkü geri dönüşümle elde edilen kağıtlar birkaç tekrardan sonar kalitesini yitirir. Her tekrarda lifler küçülür ve yapışkanlığını kaybeder. Dolayısıyla yapışkanlık kazanması için ilave katkı maddeleri gerekir.

1000 kg atık kağıdın geri kazanımı ile;
– 12400 m3 Atmosferde sera etkisi oluşturan karbondioksit emisyonu azaltılması,
– 12400 m3 Oksijenin korunması,
– 34 İnsanın ihtiyaç duyduğu oksijen kaynağı olan 17 olgun ağacın korunması,
– 3 Aile için aylık 32 m3 su tasarrufu,
– Isınma amaçlı tüketilen aylık 1750 litre fuel-oil tasarrufu,
– 2,4 m3 Atık depolama alanı hacminde tasarrufu,
– En az yirmi ailenin ihtiyacı için gerekli 4100 kW/sa elektrik enerjisinden tasarruf sağlanmaktadır.

Plastik

Atık halindeki plastik malzemeler geri dönüşüm ayrılma işlemine tabi tutulmadan önce sınıflandırılarak ayrıştırılma safhasına tabi tutulur. Birbirinden ayrıştırılan geri dönüşebilir plastik atıklar, öğütme ocaklarındaki makinalarda kırılma işleminden geçerek ufak parçalara ayrılır. Plastik üreticileri bu parçaları herhangi bir işlemden geçirmeden doğrudan belirli oranlarda saf hammadde ile birlikte yeni plastik ürün üretimine dahil edebildiği gibi, eritme işlemine tabi tutup gerekli katkı maddeleriyle hammadde özelliği de kazandırılabilir. Plastik atıkların geri dönüşümü ile büyük oranda selüloz, kömür, doğalgaz, petrol ve tuz gibi kaynakların kullanımı konusunda ve enerji tüketiminde tasarruf sağlanmaktadır.

Cam

Cam üretimindeki bileşenler üç grup incelenmektedir. Bunlar cam görünümüne gelebilen oksitler, eriticiler ve stabilizatörler denilen maddelerdir. Cam kırıkları, gıda ambalajı olarak üretilen cam şişeler ve kavanozlar vb. cam atıkları biriktirme konteynerlerinde veya kaynağında ayrı biriktirilir ve bu atıklar tesislere getirildikten sonra renklerine göre guruplandırılır. Cam içindeki atıklar ve varsa katkı maddeleri ayrıştırılır. Cam atıklar kırma işleminden geçirilir ve hammadde ile karıştırılarak eritme kazanlarına dökülür. Kırılan cam, tekrar cam üretiminde, beton katkısı olarak beton üretiminde ve cam asfalt yapımında da kullanılabilir. Cam asfalt üretiminde yaklaşık %30 oranında geri kazanılmış cam kullanılmaktadır. Cam, sınırsız sayıda tekrar geri dönüştürülmesi mümkün bir maddedir. Yapısında bozulma olmaz.

Camdan geri dönüşüm ile meydana gelen tasarruf oranları;
– Enerji tüketiminde meydana gelen azalma oranı %25
– Hava Kirliliğinin içindeki mevcut potansiyel azalma %20
– Madenlerden atık olarak oluşan azalma oranı %80
– Su Tüketiminde meydana gelen azalma oranı %50
– Tasarruf edilen kaynaklar: kum, soda, kireç

Aküler ve Piller

Akü ve piller elektrik enerjisinin kimyasal enerjiye dönüştürülerek depolandığı araçlardır. Sahip oldukları kimyasal enerji kullanıldıkları araçlar vasıtasıyla elektrik enerjisine tekrar dönüşür. Günlük hayatımız içerisinde sürekli yer alan ve ev, işyerleri, ulaşım ve sanayi, ticaret alanlarında ihtiyaç duyulan çoğu el aleti ve donanım elektrik ihtiyacı piller ve akülerle sağlanmıştır. Atık haldeki pil ve akülerin depolama veya yakma yöntemiyle bertaraf edilmesi içerdikleri ağır metallerin doğrudan çevre ve insan sağlığını tehdit eder. Ayrıca yine ekonomik büyük bir kayıptır. Bu nedenle geri dönüşümü büyük ihtiyaçtır.

Atık piller; diğer atıklara oranla daha az hacim kaplamalarına rağmen, içerdiği doğal yaşama ve insanlığa zararlı ağır metaller nedeniyle onlardan çok daha zararlıdır. Atıl duruma gelen piller sadece pil biriktirmek için tasarlanmış kumbaralarda veya sızdırmaz kutularda biriktirilmeli veya satın alındığı yere geri götürülmelidir. Pillerin yaydığı radyoaktif enerji içinde bulunan kimyasallar nedeniyle uzun süre saklanması muhafaza edilmesi uygun değildir. Piller organik içermediği için çürümesi mümkün değildir. AB ülkelerinin metal ve metal filizi ihtiyaçlarının % 80 -100 oranlarında ithal olarak karşılaması ve pillerin yüksek oranda metal filizleri ve alaşımlarını içeriyor olması nedeniyle 26 Eylül 2006’da yayınlanan son 2006/66/EC sayılı direktifte atıl durumdaki pillerin geri dönüştürülme zorunluluğu artaya atılmıştır. Ayrıca, metal filizlerinin üretim aşamalarında tüketilen enerji miktarının atık pillerin geri dönüştürülmesi için gerekli enerji miktarından çok daha fazla olduğu anlaşılmıştır. Mekanik, fiziksel, kimyasal ve birtakım termal yöntemler ile piller gri dönüştürülür ve içeriğinde mevcut olan çinko ve çinko bileşikleri, manganez birleşikleri, ferromangan, ferronikel, nikel, kadmiyum ve kadmiyum birleşikleri, lityum, gümüş, kobalt ve toprak elementleri geri kazanılmaktadır.

Aküler ise genellikle araçlarda olmak üzere yine bir çok alanda kullanılmak üzere hayatımızda yer almaktadır. Enerjsi tükenen aküler tekrar şarj edilerek tekrar kullanılmalı, kullanılamaz duruma geldiğinde ise satışını yapan şirketlere veya bakım onarım atölyelerinde oluşturulan geçici biriktirme alanlarında toplanmalıdır. Yetkili geri dönüşüm tesislerine iletilene kadar 90 günü geçmemesi kaydıyla atık akümülatörler sızdırmaz zemin veya tanklar içerisinde biriktirilebilir. Geri dönüşüm tesislerine ulaşan atık aküler parçalanarak su içerisinde bekletilir ve içindeki ağır metaller ve metaller suda çökerek plastiklerden ayrılır. Ayrılan plastik geri dönüşüme giderken çöken ağır metaller ve metaller de çeşitli kimyasal işlemler ile birbirinden ayrılarak tekrar hammadde olarak elde edilir. Ülkemizde yıllık yaklaşık 80 bin ton civarında atık akü toplanmaktadır. Akülerin geri dönüşümünden büyük oranlarda kurşun ve plastik geri dönüştürülürken, bu süreçte atık akülerden elde edilen tonlarca asit içerikli su ise nötürleştirme işlemiyle geri kazanılmaktadır.

Lastikler

Kullanım dışı kalan atık lastikler “kullanılmış lastik” ya da “ömrünü tamamlamış lastik” olarak tanımlanırlar. Lastik kullanımının çok fazla miktarlarda olması lastik atıklarının nasıl bertaraf edileceği sorusunu doğurmuştur. Atık lastikler günümüzde yeniden kaplama ve kullanım ömrünü uzatma, geri kazanma, yakarak enerji elde etme, atık depolama tesislerinde depolama veya talep üzerine yurt dışına gönderilerek bertaraf edilmektedir. Atık özelliğini kaybetmiş lastiklerin yakılması önemli 2 çevre sorununa sebep olmaktadır. Atık lastiklerin depolandığı alanlardaki lastik yığınlarında meydana gelen şiddetli yangınların oluşturduğu emisyonlar ve hava kirliliği ve ayrıca bu yığınlarda rahatça çoğalma fırsatı bulan çeşitli böceklerin taşıdığı hastalıklar çevre ve insan sağlığını tehdit etmektedir. Bu nedenle geri dönüşümü en birincil bertaraf yöntemi olarak kabul edilmeli ve uygulanmalıdır. Buzlanmanın yoğun yaşandığı bazı ülkelerde atık lastiklerin geri kazanıımı sonucu elde edilen tuzlar asfalt yollardaki buzların çözülmesi ve buzlanmanın önlenmesi için kullanılmaktadır.

Röntgen Sularından Gümüş Geri Dönüşümü

Tıbbi teşhis amacıyla kullanılan röntgen makinalarının oluşturduğu sular, matbaa ve fotoğrafçılık faaliyetlerinde ortaya çıkan banyo suları ve ayrıca röntgen ve matbaa filmleri çok fazla gümüş içermektedir. Günümüzde bu gümüşün de geri kazanımı mümkündür. Bu güne kadar doğrudan kanalizasyon hatlarına giden bu sular, son yılarda Çevre ve Orman Bakanlığı’ndan yetkilendirilmiş şirketler tarafından toplanmakta ve geri dönüştürülmektedir. Bu süreçte hastane ve sağlık merkezleri çalışanlarına ve fotoğraf ve matbaa işletmecilerine büyük görev düşmektedir. Ayrıca bakanlık tarfından düzenli takip ve kontrolü yapılmalıdır.

Atık Altın Parça ve Tozlarının Geri Dönüşümü

Geri dönüşümü mümkün ve geri getirisi yüksek olan bir diğer atık ise altın atıklarıdır. Altın takı üretim sanayii’nden, kuyumculardan, takı tamircilerinden ve küçük çaplı atölyelerden yapılan işlemlerin neticesinde oluşan, onarım, parlatma ve temizleme bakımı esnasında oluşan artık altın toz parçacıkları aynı zamanda bilişim ve iletişim teknolojisinde iletken olarak kullanılan altın parçaları geri dönüştürülebilir ve çeşitli alanlarda kullanılamak üzere geri kazanılabilir. Özellikle cep telefonu üretiminde altın kullanımı yaygındır. 1000 ton atık cep telefonlarının geri dönüşümü ile 1 kg altın elde edilebilir. Bu süreçte altının yanısıra gümüşte elde edilir. Toz halindeki altın ve gümüş atıkları eritilerek doğrudan kullanılabilir. Elektronik cihazlar içinde bulunan altın parçalarının geri dönüşümü bir takım mekanik ayrıştırma sonrası fiziksel ve kimyasal işlemlerle elde edilir.

Azalt, Yeniden Kullan, Geri Dönüştür (3R Kuralı) Nedir?

Atıkları azaltma, kaynakları ve ürünleri yeniden kullanma ve geri dönüştürme ilkesine sık sık “3R” adı verilir. İndirgeme, üretilen atık miktarını azaltmak için dikkatle özenle seçme anlamına gelir. Yeniden kullanma, hala kullanılabilir yönleri olan öğelerin veya parçaların tekrar tekrar kullanılmasını gerektirir. Geri dönüşüm, atıkların kendisini kaynak olarak kullanması demektir. Atık minimizasyonu öncelikle 3R’lerin ilkine odaklanarak, “azaltmak”, ardından “yeniden kullanma” ve daha sonra “geri dönüşüm” e odaklamak suretiyle başarılabilir.

Atık Yönetimi Yönetmeliği’ne göre;

Doğal kaynakların olabildiğince az kullanıldığı temiz teknolojilerin geliştirilmesi ve kullanılması, üretim, kullanım, geri kazanım veya bertaraf aşamalarında çevre ve insan sağlığına en az zarar verecek şekilde ürünlerin tasarlanması, pazarlanması, daha dayanıklı, yeniden kullanılabilir ve geri dönüştürülebilir ürünlere odaklanan teknolojiler ile atık üretimine ve atık içerisinde bulunan zararlı maddelere yönelik, ürün çevresel tasarım yaklaşımının oluşturulması suretiyle önlenmesi ve azaltılması esastır.
Atık üretiminin kaçınılmaz olduğu durumlarda atıkların; yeniden kullanımı, geri dönüşümü ve ikincil hammadde elde etme amaçlı diğer işlemler ile geri kazanılması, enerji kaynağı olarak kullanılması veya bertaraf edilmesi esastır. Atıkların alternatif hammadde ve ek yakıt olarak kullanılmasına ilişkin esaslar Bakanlıkça belirlenir.
Doğal kaynak ve enerji kullanımının azaltılmasına yönelik olarak geri kazanılmış ürünlerin kullanımının özendirilmesi esastır.
Atıklar, üretildikleri yerde geri kazanılabilir. Bakanlık, kendi atıklarını, üretildiği yerde, kendi prosesinde enerji geri kazanımı hariç geri kazanan tesisleri çevre lisansı uygulamasından muaf tutmaya yetkilidir. Çevre lisansı uygulamasından Bakanlıkça muaf tutulan tesislerin atık yönetim planında miktar ve türe ilişkin bilgileri vermesi ve atık geri kazanımı, atık yönetimi ile ilgili mevzuat hükümlerine uyması gerekmektedir.
Atıkların, Bakanlık ve/veya il müdürlüğünden izin ve/veya çevre lisansı almış tesisler, üretici/yetkilendirilmiş kuruluşlar, atık taşımaya yetkili/lisanslı taşıyıcılar dışında üçüncü kişiler tarafından ticari amaçlar ile toplanması, satışı, geri kazanılması ve/veya bertaraf edilmesi, diğer maddelerle ve yakıtlara karıştırılarak yakılması yasaktır.
Atıkların üretildikleri/bulundukları yere en yakın ve en uygun tesise en hızlı şekilde ulaştırılarak, uygun yöntem ve teknolojiler kullanılarak işlenmesi esastır.
Belediyelerin, kuracakları ve/veya kurdurtacakları atık işleme tesislerine ait teknoloji ve projelerin uygulanmasına ilişkin Bakanlıktan uygun görüş alması zorunludur.
Belediye atıklarının taşınmasının ekonomik olmasının sağlanması amacıyla taşıma hattında trafik yüküne neden olmayacak şekilde çevresel önlemler alınarak uygun yerlerde aktarma istasyonları kurulabilir. Bu istasyonlarda toplanan atıkların atık işleme tesislerine taşınması sağlanır. Aktarma istasyonlarının koku, toz, gürültü ve görünüş yönünden çevreyi kirletmemesi için, boşaltma işleminin yapıldığı yerlerin, kapalı olarak inşa edilmesi zorunludur.
Tehlikeli atıkların neden olduğu çevresel kirlenme ve bozulmadan kaynaklanan zararlardan dolayı tehlikeli atığın toplanması, taşınması, geçici ve ara depolanması, geri kazanımı, yeniden kullanılması ve bertarafı faaliyetlerinde bulunanlar müteselsilen sorumludurlar. Sorumluların bu faaliyetler sonucu meydana gelen zararlardan dolayı genel hükümlere göre de tazminat sorumluluğu saklıdır. Atıkların yönetiminden sorumlu kişilerin çevresel zararı durdurmak, gidermek ve azaltmak için gerekli önlemleri almaması veya bu önlemlerin yetkili makamlarca doğrudan alınması nedeniyle kamu kurum ve kuruluşlarınca yapılan ve/veya yapılması gereken harcamalar, 21/7/1953 tarihli ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre atıkların yönetiminden sorumlu olanlardan tahsil edilir.
Atıklar doğrudan kanalizasyon sistemine boşaltılmaz, doğrudan havaya verilmez, düşük sıcaklıklarda yakılmaz, diğer atıklar ile karıştırılmaz.
Bu Yönetmelik kapsamında yer alan ürünlerin çevre ve insan sağlığına zarar vermeyecek şekilde piyasaya arz edilmesi esastır. Tüketicilerin tehlikeli ürünlerden korunması ve ticari işletmelerin mevzuata uygun ve güvenli ürünlerin piyasaya arz edilmesi ile ilgili yasal yükümlülüklerini yerine getirmesini sağlamak amacıyla ilgili teknik ve hukuki düzenlemeler çerçevesinde piyasa gözetimi ve denetimi yapılabilir. Piyasa gözetimi ve denetimi yapılacak ürünlere ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça düzenlenir.
Atıklar, bir ara depolama tesisinden bir başka ara depolama tesisine gönderilemez. Bu tesise kabul edilen atıklar süresi içerisinde ön işlem, geri kazanım ve/veya bertaraf tesislerine gönderilir.
Ara depolama ile toplama-ayırma tesisleri hariç olmak üzere çevre lisansı bulunan ön işlem, geri kazanım ve/veya bertaraf tesisleri kabul ettikleri atıkları işlem 17 yapmaksızın başka bir tesise Bakanlık onayı olmadan gönderemez.

Önleme ve Azaltmaya Yönelik Çalışmalar
Sadece atıkları depolamak ya da bertaraf etmek üzerine geliştirilen politikalar dışında atık meydana getiren bireylerin de bu sürece dâhil edilmesi, şüphesiz bu konuda daha başarılı sonuçlara ulaştırır. Bu doğrultuda gelişmiş ülkelerde atık miktarı oldukça azalmıştır.

Yapılan bu çalışmaların birçoğu herhangi bir yatırım maliyeti gerektirmemektedir. Bu çalışmalarda topluma atık konusunda bilinçli davranma alışkanlığı kazandırılmalıdır. Kendi oluşturduğu atıkların çevreye etkilerinden haberi olmayan bir bireyin umarsız davranması normaldir. Bu sebeple birçok ülkede küçük yaştaki çocuklara konu ile ilgili saha gezileri düzenlenmekte ve katı atık konusunda temel eğitimler verilmektedir. Bu sayede bilinç kazanan insanların bireysel bazda küçük bir miktar da olsa azalttıkları atıklar, toplumsal bazda bu konuya harcanması gereken zamanda ve maddi kaynakların miktarında ciddi düşüşlere yardımcı olabilir.

Fransa’nın kuzeybatısında yer alan Pince Köyü’nde bu bağlamda ekonomik ve bir o kadar da faydalı bir çözüm fikri ile yola çıkılmıştır. Yapılan araştırmalarda bir tavuğun senede yaklaşık 150 kilogram evsel gıda atığını öğütebildiği tespit edilmiştir. Köydeki her hanede ikişer adet tavuk yetiştirilmesi durumunda evsel atığın tamamen bertaraf edilemeyeceğine rağmen, bu yolla, az da olsa belediyenin atık toplamak için harcayacağı süre ve maliyetin azaltılabileceği düşünülmüştür.

Ayrıca beslenen tavukların yumurtalarının da aile bütçesine katkı sağlayacağı göz önünde bulundurularak, örnek uygulama fikrini kabul eden 15- 20 hane ile çalışmalar faaliyete geçirilmiştir.

Tekrar Kullanmaya Yönelik Çalışmalar
Ekonomik koşulların iyileşmesi ve seri üretime geçilmesi insanların bazı ürünleri daha hızlı tüketmesine sebep olmuştur. Özellikle tekstil sektöründe ciddi üretim ve tüketimler söz konusudur. Hâlbuki yakın tarihimize bakıldığında bir kıyafetin birkaç nesil tarafından kullanıldığı, yıpranan birçok tekstil ürününün yama yapılmak sureti ile tekrar tekrar değerlendirildiği bilinmektedir. Hatta bu üretken davranış, günümüzde birbirinden farklı kumaş parçalarının birleştirilmesi esasına dayanan patchwork adlı çalışmaya fikir olmuştur.

Günümüzde bu alanda ihtiyaç fazlası kıyafet, battaniye, çarşaf ve benzeri tekstil ürünlerinin ihtiyaç sahiplerince yeniden kullanılabilmesini sağlamak amacı ile belirli yerlerde kıyafet ve ayakkabı kumbaraları konumlandırılmaktadır. Hatta kullanılmış kitapları ihtiyaç sahiplerine ulaştırmaya yönelik kitap kumbaraları bile düşünülmüştür.

Geri Dönüştürmeye Yönelik Çalışmalar
Atıkların geri dönüştürülmesi aşamasında en büyük problemlerden biri gruplandırılmamış çöplerin arasından geri dönüşüme uygun olan malzemelerin ayıklanmasıdır. Gelişmiş ve çevre bilinci oluşmuş ülkelerde bu düşünce ile yola çıkılarak vatandaşlarda katı atıkların gruplandırılmasına ve geri dönüşüme daha hızlı kazandırılmasına yönelik bilinci artırıcı çalışmalar yapılmaktadır.

Birçok ülkede bu bağlamda atıkların meydana geldikleri ev, okul, işyeri vb. mahallelerrden, katı atık bertaraf tesislerine gitmeden ayrıştırılmasına katkı sağlayacak çöpleri gruplamaya yarayan çok hazneli çöp kutuları ve çöp konteynerleri kullanılmaktadır. Geri dönüştürülecek atıkların temiz olması geri dönüştürme prosesi açısından çok önemlidir. Bu sebeple çöpün daha ilk oluştuğu mahalde ayrıştırılarak geri dönüşüme hazır hale getirilmesi sonraki dönüşüm işlemleri için kolaylık sağlamaktadır.